Dobry wyrok TSUE w sprawie Dunai

By | 14 marca 2019

14 marca 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wyrok w sprawie Zsuzsanna Dunai przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt. (C-118/17). 

W dniu 24 maja 2007 r. Z. Dunai zawarła z bankiem umowę pożyczki wyrażonej we franku szwajcarskim (CHF), podczas gdy na mocy tej samej umowy pożyczka miała być udostępniona w HUF, przy zastosowaniu kursu wymiany CHF-HUF opartego na kursie kupna stosowanego przez ten bank w tym danym dniu, co skutkowało przekazaniem kwoty 14 734 000 HUF, przy czym wynikająca z tego kwota pożyczki we frankach szwajcarskich wynosiła 115 573 CHF. Umowa przewidywała również, że pożyczka zostanie spłacona w forintach węgierskich, przy czym kursem walutowym mającym zastosowanie był stosowany przez bank kurs sprzedaży waluty. Zsuzsanna Dunai była narażona na ryzyko walutowe wynikające ze zmiany kursu danych walut, co wyraziło się w obniżeniu wartości forinta węgierskiego w stosunku do franka szwajcarskiego. Ponieważ strony postępowania głównego zawarły przedmiotową umowę w formie aktu notarialnego, wystarczyło, aby dłużnik nie wywiązał się z umowy, by stała się ona wykonalna w przypadku braku jakiegokolwiek postępowania spornego przed sądem węgierskim. W dniu 12 kwietnia 2016 r. notariusz zarządził na żądanie banku przeprowadzenie egzekucji z umowy. Zsusanna Dunai zaskarżyła tę czynność do sądu odsyłającego, podnosząc, że umowa jest nieważna ze względu na to, że nie określała ona, z naruszeniem art. 213 ust. 1 lit. c) ustawy CXII z 2014 r., różnicy między kursem wymiany obowiązującym w chwili uwolnienia środków a kursem obowiązującym w chwili spłaty pożyczki (zwanej dalej „spreadem walutowym”).

Sąd odsyłający wskazuje, że ustawodawca węgierski w 2014 r. uchwalił szereg ustaw dotyczących umów kredytu wyrażonych w walucie obcej oraz mających na celu wykonanie orzeczenia Kúria (Sądu Najwyższego ) wydanego w interesie jednolitej wykładni przepisów prawa cywilnego na podstawie art. 25 ust. 3 ustawy zasadniczej dotyczących umów kredytu walutowego, w następstwie wydania wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai (C‑26/13, EU:C:2014:282). W tym orzeczeniu Kúria uznał w szczególności za nieuczciwe warunki umowy, takie jak te zawarte w umowie kredytu w postępowaniu głównym, zgodnie z którymi przy uruchomieniu środków stosuje się kurs kupna waluty, a do spłaty kredytu kurs sprzedaży.

Na tym tle TSUE stwierdził:

40      W zakresie, w jakim węgierski ustawodawca zaradził problemom związanym z praktyką instytucji kredytowych polegającą na zawieraniu umów kredytowych z klauzulami dotyczącymi spreadów walutowych poprzez zmianę tych klauzul w drodze ustawy i jednocześnie zabezpieczenie ważności umów kredytowych, takie podejście jest zgodne z celem realizowanym przez prawodawcę unijnego w ramach dyrektywy 93/13, w szczególności jej art. 6 ust. 1. Cel ten polega bowiem na przywróceniu równowagi między stronami umowy, co do zasady przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy umowy jako całości, a nie na wyeliminowaniu z obrotu wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki (zob. podobnie wyrok z dnia 15 marca 2012 r., Pereničová i Perenič, C‑453/10, EU:C:2012:144, pkt 31).

41      Tymczasem, jeśli chodzi o art. 6 ust. 1, Trybunał orzekł również, że należy go interpretować w ten sposób, że warunek umowny, którego nieuczciwy charakter stwierdzono, należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, wobec czego nie może on wywierać żadnych skutków w sferze konsumenta, z konsekwencją odtworzenia sytuacji prawnej i faktycznej, w której konsument znalazłby się w przypadku braku tego warunku (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 61).

42      Chociaż art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stanowi dla państw członkowskich przeszkody w zapobiegnięciu za pośrednictwem przepisów krajowych stosowania nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich zawieranych przez przedsiębiorcę, niemniej jednak faktem pozostaje, że prawodawca musi w tym kontekście spełnić wymogi wynikające z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy.

43      Fakt, że niektóre postanowienia umowne zostały uznane w drodze przepisów za nieuczciwe i nieważne oraz zastąpione nowymi postanowieniami w celu dalszego istnienia danej umowy, nie może bowiem prowadzić w konsekwencji do osłabienia ochrony gwarantowanej konsumentom, takiej jaką przypomniano w pkt 40 niniejszego wyroku.

44      W niniejszej sprawie w zakresie, w jakim powództwo wniesione przez Z. Dunai ma swoją podstawę w klauzuli dotyczącej spreadu walutowego, pierwotnie znajdującej się w umowie kredytu zawartej z bankiem, do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy wspomniane przepisy krajowe, które uznały warunki tego rodzaju za nieuczciwe, umożliwiły przywrócenie pod względem prawnym i faktycznym sytuacji, w której Z. Dunai znalazłaby się w wypadku braku takiego nieuczciwego warunku, w szczególności poprzez ustanowienie prawa do zwrotu nienależnie otrzymanych przez profesjonalny podmiot, na jej niekorzyść, korzyści w oparciu o ten nieuczciwy warunek (zob. podobnie wyrok z dnia 31 maja 2018 r., Sziber, C‑483/16, EU:C:2018:367, pkt 53).

45      Wynika z tego, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie sprzeciwia się istnieniu przepisów krajowych, które stoją na przeszkodzie temu, aby sąd, do którego wniesiono sprawę, uwzględnił żądanie stwierdzenia nieważności umowy kredytu oparte na nieuczciwym charakterze warunku odnoszącego się do spreadu walutowego, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, pod warunkiem że stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku umożliwia przywrócenie sytuacji pod względem prawnym i faktycznym, w jakiej znajdowałby się konsument w przypadku braku istnienia tego nieuczciwego warunku.

46      W drugiej kolejności, w odniesieniu do klauzul dotyczących ryzyka kursowego należy zauważyć, po pierwsze, że Trybunał orzekł już w pkt 65–67 wyroku z dnia 20 września 2018 r. w sprawie OTP Bank i OTP Faktoring (C‑51/17, EU:C:2018:750), że uwagi przedstawione w pkt 36 niniejszego wyroku nie oznaczają, iż takie klauzule są również w całości wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 93/13, ponieważ zmiany wynikające z art. 3 ust. 2 ustawy XXXVIII z 2014 r. i art. 10 ustawy XL z 2014 r. nie miały na celu rozstrzygnięcia wszystkich kwestii związanych z ryzykiem kursowym w odniesieniu do okresu pomiędzy datą zawarcia przedmiotowej umowy kredytu a datą jej konwersji na  forinty węgierskie zgodnie z ustawą LXXVII z 2014 r.

47      Sąd odsyłający wydaje się jednak opierać na założeniu, że zgodnie z przepisami ustaw z 2014 r.: XXXVIII, XL i LXXVII, nie jest możliwe unieważnienie umowy kredytu będącej przedmiotem w postępowaniu głównym, jeżeli stwierdzono nieuczciwy charakter klauzuli dotyczącej ryzyka kursowego, i podaje w wątpliwość, czy taka niemożliwość jest zgodna z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13.

48      W tym względzie należy przypomnieć, po drugie, że w odniesieniu do klauzul umownych dotyczących ryzyka kursowego z orzecznictwa Trybunału wynika, iż takie klauzule w zakresie, w jakim określają główny przedmiot umowy kredytu, wchodzą w zakres stosowania art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 i nie są jedynie poddawane ocenie w zakresie, w jakim właściwy sąd krajowy uważa, po zbadaniu każdego przypadku z osobna, że klauzule te zostały sporządzone przez przedsiębiorcę w jasny i zrozumiały sposób (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2018 r., OTP Bank i OTP Faktoring, C‑51/17, EU:C:2018:750, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo).

49      Jeżeli, po trzecie, sąd odsyłający uzna, że będący przedmiotem postępowania głównego warunek dotyczący ryzyka kursowego nie został sformułowany w sposób jasny i zrozumiały w rozumieniu art. 4 ust. 2, to do niego należy zbadanie nieuczciwego charakteru tego warunku, a w szczególności ustalenie, czy pomimo wymogu dobrej wiary powoduje on powstanie znacznej nierównowagi między prawami i obowiązkami stron umowy ze szkodą dla danego konsumenta (zob. podobnie wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 64).

50      Po czwarte, jeśli chodzi o konsekwencje, jakie wynikają z ewentualnie nieuczciwego charakteru takiego warunku, to art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymaga – jak przypomniano pkt 39 niniejszego wyroku – że państwa członkowskie stanowią, iż nieuczciwe warunki znajdujące się w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta na warunkach określonych w ich przepisach krajowych i że umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

51      Po piąte, w odniesieniu do kwestii, czy umowę kredytu, taką jak umowa będąca przedmiotem w postępowaniu głównym, należy unieważnić w całości, jeżeli stwierdzono, że warunek w niej zawarty jest nieuczciwy, to należy z jednej strony zauważyć, jak już przypomniano w pkt 40 niniejszego wyroku, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 ma na celu przywrócenie równowagi między stronami, a nie unieważnienie wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki. Z drugiej strony umowa ta powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z usunięcia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Banco Primus, C‑421/14, EU:C:2017:60, pkt 71 i przytoczone tam orzecznictwo), co należy zbadać na podstawie obiektywnego podejścia (zob. podobnie wyrok z dnia 15 marca 2012 r., Pereničová i Perenič, C‑453/10, EU:C:2012:144, pkt 32).

52      Tymczasem w tej sprawie – jak już wspomniano w pkt 48 niniejszego wyroku – klauzula ryzyka walutowego określa główny cel umowy. W takim przypadku utrzymanie umowy nie wydaje się zatem możliwe z prawnego punktu widzenia, co jednak powinien ocenić sąd odsyłający.

53      W tym względzie z dowodów przedstawionych przez sąd odsyłający wydaje się wynikać, że jeden z przepisów prawa krajowego będących przedmiotem postępowania głównego, w tym wypadku art. 37 ust. 1 ustawy XL z 2014 r., oznacza, że konsument, w wypadku gdy powołuje się na nieuczciwy charakter jakiegokolwiek warunku innego niż warunek dotyczący spreadów walutowych lub dopuszczający jednostronny wzrost odsetek, kosztów i wydatków, musi również wystąpić z żądaniem, aby sąd, przed który wytoczono powództwo, stwierdził, iż umowa jest ważna do dnia wydania orzeczenia. Artykuł ten uniemożliwiałby zatem, z naruszeniem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, aby konsument nie był związany spornym nieuczciwym warunkiem umownym, w danym wypadku poprzez rozwiązanie danej umowy w całości, jeżeli umowa ta nie może dalej obowiązywać bez tego postanowienia.

54      Ponadto należy jeszcze uściślić, że o ile Trybunał w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai (C‑26/13, EU:C:2014:282, pkt 83, 84), uznał możliwość zastąpienia przez sąd krajowy nieuczciwego postanowienia przepisem prawa krajowego o charakterze uzupełniającym w celu dalszego istnienia umowy, o tyle z orzecznictwa Trybunału wynika, że możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których rozwiązanie umowy jako całości naraziłoby konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, wobec czego ten ostatni poniósłby negatywne konsekwencje (zob. podobnie wyroki: z dnia 7 sierpnia 2018 r., Banco Santander i Escobedo Cortés, C‑96/16 i C‑94/17, EU:C:2018:643, pkt 74; z dnia 20 września 2018 r., OTP Bank i OTP Faktoring, C‑51/17, EU:C:2018:750, pkt 61).

55      Jednakże w postępowaniu głównym z ustaleń sądu krajowego wynika, że utrzymanie umowy w mocy byłoby sprzeczne z interesami Z. Dunai. Zastąpienie, o którym mowa w poprzednim punkcie niniejszego wyroku, nie wydaje się zatem w tym wypadku konieczne.

56      W świetle powyższych rozważań na trzy pierwsze pytania należy odpowiedzieć w ten sposób, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż:

–        nie stoi on na przeszkodzie istnieniu przepisów krajowych, uniemożlwiających sądowi, do którego wniesiono sprawę, uwzględnienie żądania stwierdzenia nieważności umowy kredytu opartego na nieuczciwym charakterze warunku dotyczącego spreadów walutowych, takiego jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, pod warunkiem że stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku umożliwia przywrócenie sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej znajdowałby się konsument w przypadku braku istnienia tego nieuczciwego warunku; oraz

–        stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, uniemożlwiającym, w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym, sądowi, do którego wniesiono sprawę, uwzględnienie żądania stwierdzenia nieważności umowy kredytu opartego na nieuczciwym charakterze warunku dotyczącego ryzyka kursowego, jeżeli zostanie stwierdzone, że warunek ten jest nieuczciwy i że umowa bez tej klauzuli nie może dalej istnieć.

Powyższe stanowisko TSUE ma kluczowe znaczenie dla oceny skutków polskiej ustawy antyspreadowej. Polska ustawa miała znacznie mniejszy zakres działania niż ustawa węgierska, która nakazywała wsteczne przeliczenie kredytu według kursu średniego banku centralnego. Jednak nawet w odniesieniu do ustawy węgierskiej, TSUE zadecydował, że tego typu regulacja nie może uniemożliwiać dochodzenia dalej idących roszczeń, a wynikających z nieuczciwości całego mechanizmu ryzyka walutowego (a nie tylko klauzuli spreadu walutowego).

Ustawodawca nie może więc pozbawić konsumentów takiego prawa.

Nie ma również znaczenia fakt, że co do zasady skutkiem nieuczciwości danych postanowień umownych jest obowiązek wykonywania umowy dalej. Jednak jeżeli umowa nie może obiektywnie obowiązywać dalej, to taki skutek należy zaakceptować, zwłaszcza jeżeli jest to w interesie konsumenta.

3 thoughts on “Dobry wyrok TSUE w sprawie Dunai

  1. a.s.

    Panie Mecenasie, w którym miejscu dyrektywa 93/13 mówi o przywróceniu równowagi pomiędzy konsumentem, a przedsiębiorcą jako jej celu? Przecież dyby tak było, to zasadą byłaby modyfikacja umowy przez sąd, mająca na celu przywrócenie takiej równowagi (np poprzez wprowadzenie średniego kursu NBP). Usunięcie nierównowagi nie jest chyba równoznaczne z przywróceniem równowagi rozumianej jako wyważenie interesów konsumenta i przedsiębiorcy.

    Reply
    1. lehu2

      Pan Mecenas miał na myśli raczej Art.3 ust.1, ustawodawca ustanowił prawo które znosiło w jego przekonaniu znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla
      konsumenta. Pomimo ustawowego ustalenia kursu walutowego pozostała jednak nadal ekspozycja konsumenta na ryzyko kursowe która utrzymuje jednak znaczącą nierównowagę. Zatem kredytobiorca nadal może domagać się unieważnienia umowy pomimo ustawowego “usunięcia” klauzuli abuzywnej z umów ponieważ prawo nie działa wstecz.

      Reply
      1. a.s.

        Chodzi o fragment z akapitu 40., cyt: “W zakresie, w jakim węgierski ustawodawca zaradził problemom związanym z praktyką instytucji kredytowych polegającą na zawieraniu umów kredytowych z klauzulami dotyczącymi spreadów walutowych poprzez zmianę tych klauzul w drodze ustawy i jednocześnie zabezpieczenie ważności umów kredytowych, takie podejście jest zgodne z celem realizowanym przez prawodawcę unijnego w ramach dyrektywy 93/13, w szczególności jej art. 6 ust. 1. Cel ten polega bowiem na przywróceniu równowagi między stronami umowy.” Moje pytanie dotyczy tego, gdzie w dyrektywie jest mowa o konieczności “przywrócenia równowagi między stronami” – to nie jest przecież równoznaczne z eliminacją postanowień naruszających tę równowagę. Stwierdzenie jest oczywiście wyrwane z kontekstu, jednak niektóre polskie sądy mogą ulec pokusie budowania na nim uzasadnień.

        Reply

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *