Rzecznik Generalny TSUE po stronie kredytobiorców: nieuczciwa indeksacja nie może być ratowana w interesie przedsiębiorcy

By | 15 maja 2019

14 maja 2019 r. Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał swoją opinię w sprawie pytań skierowanych na tle sprawy kredytu indeksowanego dawnego Polbank EFG (obecnie Raiffeisen Bank International AG Oddział w Polsce) przez Sąd Okręgowy w Warszawie.

Pytania Sądu Okręgowego zmierzały głównie do ustalenia czy w przypadku stwierdzenia nieuczciwości niektórych postanowień umownych, można umowę uzupełnić o inne postanowienia, na zasadzie zasad słuszności (współżycia społecznego) czy zwyczajów.

Kredytobiorców reprezentowała adw. Agnieszka Plejewska, z którą współpracowałem nad stworzeniem stanowiska dla TSUE.

Adw. Agnieszka Plejewska i adw. dr Jacek Czabański w Trybunale Sprawiedliwości UE na posiedzeniu w dniu 14 maja 2019 r.

Rzecznik Generalny TSUE potwierdził tezy naszego stanowiska, a mianowicie fakt, że sąd nie jest uprawniony do uzupełniania czy zmiany treści umowy po eliminacji z niej nieuczciwych postanowień, a w szczególności umowy nie można uzupełniać o inne postanowienia w oparciu o zasady słuszności czy zwyczaje (czyli na przykład nie można utrzymać indeksacji w mocy w oparciu np. o kurs średni NBP czy zmienić oprocentowania na inne, wyższe).

Rzecznik stwierdził m.in.:

31.      Sąd nie jest zatem uprawniony do zmiany treści warunku, co do którego stwierdził, że ma on nieuczciwy charakter. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy w istocie interpretować w ten sposób, iż sprzeciwia się on uregulowaniu prawa krajowego, które zezwalałoby sądowi krajowemu na uzupełnienie rzeczonej umowy poprzez zmianę treści owego warunku.

32.      Istotnie, takie działanie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu dyrektywy, jakim jest zniechęcanie przedsiębiorców do włączania do umowy nieuczciwych warunków, o którym mowa w pkt 27. Przedsiębiorcy byliby bowiem skłonni stosować takie warunki, wiedząc, że nawet w przypadku stwierdzenia ich nieuczciwego charakteru, umowa mogłaby jednak w razie potrzeby zostać uzupełniona przez sąd krajowy.

33.      Jedyny wyjątek od tej zasady został przyjęty w orzecznictwie w sprawie Kásler, w której Trybunał określił konieczne przesłanki uzasadniające uzupełnienie umowy przez sąd krajowy.

34.      W szczególności Trybunał dopuścił zastąpienie nieuczciwego warunku przepisem krajowym o charakterze dyspozytywnym, jeżeli spełnione są dwie przesłanki: po pierwsze, gdy zaniechanie stosowania warunku uznanego za nieuczciwy oznacza, na mocy prawa krajowego, unieważnienie całej umowy, oraz po drugie, jeżeli unieważnienie tej umowy naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

(…)

67.      Racjonalne wydaje się twierdzenie, że w sytuacji, w której konsument, postawiony przez sąd przed wyborem pomiędzy upadkiem całej umowy w wyniku usunięcia nieuczciwych warunków a uzupełnieniem jej innym przepisem w celu utrzymania w mocy samej umowy, oświadcza, że preferuje wyeliminowanie całej umowy, drugi z warunków wymaganych w wyroku Káslera przestaje istnieć. Innymi słowy – sąd nie mógłby uznać, że upadek całej umowy jest szczególnie niekorzystny dla konsumenta wbrew świadomie i wielokrotnie wyrażonej woli samego konsumenta.

(…)

70.      Sąd odsyłający zwraca się do Trybunału z pytaniem o możliwość uzupełnienia luk w umowie w drodze przepisów, które, pozbawione charakteru przepisu dyspozytywnego, zawierają postanowienia o charakterze ogólnym, odnoszące się do zasad współżycia społecznego.
71.      Celem udzielenia odpowiedzi na to pytanie konieczne jest, po pierwsze, sprawdzenie przez sąd krajowy, czy ogólne przepisy, które wskazał on jako potencjalnie odpowiedni instrument do uzupełnienia luk w umowie w odniesieniu do warunków uznanych za nieuczciwe, zaliczają się do kategorii „obowiązując[ych] przepis[ów] ustawow[ych] lub wykonawcz[ych]”, które „będą stosowane między umawiającymi się stronami, z zastrzeżeniem, że nie dokonano żadnych innych uzgodnień”.
72.      Zgodnie z dyrektywą postanowienia te korzystają z domniemania, że są pobawione nieuczciwego charakteru, co wynika z faktu, że odzwierciedlają one obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze. Dlatego należy uznać, że ustawodawca krajowy dokonał wyważenia praw i obowiązków stron niektórych umów.
73.      W niniejszej sprawie z akt sprawy wynika, że przepisy o ogólnym charakterze wskazane przez sąd odsyłający i odnoszące się do zasad zwyczajowych nie są wynikiem oceny ustawodawcy w zakresie wyważenia praw i obowiązków stron, a zatem nie wydają się być objęte domniemaniem braku nieuczciwego charakteru wymaganym przez dyrektywę.
74.      W takim przypadku włączenie postanowienia umownego odzwierciedlającego te ogólne przepisy spowodowałoby twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów.
75.      Po drugie, odnosząc się do tego, co zostało powiedziane powyżej w pkt 31–37, uważam, że sytuacja opisana przez sąd odsyłający nie jest objęta przypadkiem, o którym mowa w wyroku w sprawie Kásler, który, jako wyjątek, nie może być poddany wykładni rozszerzającej.
76.      Uzasadnienie leżące u podstaw tego wyjątku, ograniczającego możliwość interwencji ze strony sądu jedynie do postanowień, które odzwierciedlają przepisy regulacyjne o dyspozytywnym charakterze, jest zgodne z art. 1 ust. 2 i motywem trzynastym dyrektywy, o których była mowa w pkt 71 powyżej.
77.      Aby uniknąć nadmiernie szkodliwych dla konsumenta skutków upadku całej umowy, wyjątek, o którym mowa w wyroku w sprawie Kásler, zezwala sądowi na interwencję polegającą na uzupełnieniu luk w umowie, co jednak musi ograniczać się do zastąpienia nieuczciwego warunku postanowieniem odzwierciedlającym przepis normatywny o charakterze dyspozytywnym, z wykluczeniem jakiegokolwiek miejsca na interpretację lub inwencję.
78.      Wręcz przeciwnie, w sytuacji gdyby sąd chciałby skorzystać z postanowienia ogólnego, musiałby on dokonać oceny jego treści i jego zastosowania w umowie.
79.      Byłoby to sprzeczne z ogólną, wielokrotnie przywoływaną przez Trybunał zasadą, wymagającą, aby sąd krajowy wykluczył stosowanie nieuczciwego warunku, nie będąc jednak uprawnionym do zmiany jego treści.
80.      W świetle powyższych rozważań należy uznać, że art. 1 ust. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy uzupełnił luki w umowie – w zakresie nieuczciwego warunku umowy – w drodze odwołania się do przepisów prawa krajowego o charakterze ogólnym, które nie są przepisami o charakterze dyspozytywnym.
(…)
83.      Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 wyraźnie przewiduje, że nieuczciwe warunki nie wiążą konsumenta, a utrwalone orzecznictwo Trybunału nie dopuszcza odstępstw od tego założenia.
84.      Jedyny wyjątek od tej zasady został dopuszczony w sprawie Pannon, gdzie uznano, że uznany za nieuczciwy warunek nadal wiąże konsumenta na wyraźne żądanie tego ostatniego.
85.      Dlatego należy stwierdzić, że jak wynika z orzecznictwa Trybunału, rola sądu musi ograniczać się do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku i obowiązku poinformowania konsumenta o konsekwencjach takiej oceny, w tym o ustaniu jego związania tym warunkiem.
86.      Wynika z tego, że warunek ten, zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy, nie będzie wiązał konsumenta, chyba że konsument, po tym, jak został należycie poinformowany o niewiążącym charakterze warunku przez sąd krajowy, udzieli dobrowolnej i świadomej zgody oraz wyrazi zamiar niepodnoszenia nieuczciwego i niewiążącego charakteru takiego warunku.
87.      Wobec braku wyraźnej woli konsumenta sąd nie może zatem utrzymać w mocy nieuczciwego warunku, nawet jeśli uważa, że to rozwiązanie jest korzystniejsze dla konsumenta.
88.      Zresztą w niniejszej sprawie konsument wyraźnie sprzeciwia się dalszemu utrzymywaniu w mocy nieuczciwego warunku, tak że wyjątek przewidziany w orzecznictwie Pannon nie może być zastosowany.


Miejmy nadzieję, że wyrok TSUE w tej sprawie, który powinien zostać wydany w ciągu najbliższych 3 miesięcy, potwierdzi stanowisko Rzecznika. Położy to miejmy nadzieję kres orzeczeniom polskich sądów, które niezgodnie z prawem UE dopuszczały możliwość uznania postanowień dotyczących indeksacji kredytu za nieuczciwe przy jednoczesnym wprowadzeniem do umowy indeksacji np. kursem średnim NBP, na podstawie analogii z przepisów ustawy prawo wekslowe z 1936 r. czy rzekomych zwyczajów.

W Trybunale obecna była liczna reprezentacja prawników reprezentujących kredytobiorców: oczywiście adw. Agnieszka Plejewska, adw. Jacek Czabański, r.pr. Magdalena Dąbrowska, r.pr. Radosław Górski, r.pr. Mariusz Korpalski, r.pr. Katarzyna Pytel. adw. Grzegorz Sikorski, r.pr. Beata Strzyżowska, adw. Marcin Szymański, adw. Anna Wolna-Sroka oraz przedstawiciele SBB Arkadiusz Szczęśniak, Piotr Zientała i Robert Wajgel.

15 thoughts on “Rzecznik Generalny TSUE po stronie kredytobiorców: nieuczciwa indeksacja nie może być ratowana w interesie przedsiębiorcy

  1. ABZ

    Wielkie brawa dla prawników zaangażowanych w powstanie tej opinii Rzecznika Generalnego TSUE. To jednocześnie promyk nadziei, że może przyjdzie czas na sprawiedliwe Sądy w Polsce.

    Reply
  2. ABZ

    Wielkie brawa dla prawników zaangażowanych w powstanie tej opinii Rzecznika Generalnego TSUE. To jednocześnie promyk nadziei, że może przyjdzie czas na sprawiedliwe Sądy w Polsce.

    Reply
  3. Marek

    Czy posłowie , senatorowie i Prezydent RP już wiedzą ?

    Reply
  4. Lehu2

    Obawiam się utrwalenia linii orzeczej w której sądy wyrokują nieważnośc klauzul abuzywnych pozostawiając umowę PLN+LIBOR. Dlaczego? Ponieważ banki nadal będą mogły uzyskiwać zyski z marży+oprocentowanie, może nie tak duże jak wcześniej niemniej jednak nadal. To może świadczyć o tym, ze banki zdawały sobie sprawę z takiego rozwiązania i nie będzie nadmiernej kary. Jedynie całkowita nieważnośc może spowodować że banki odczują za coodpowiadają i to przy zwiększeniu liczby pozwów.

    Reply
    1. Daro

      Nie będzie tak źle jak będzie PLN+LIBOR. Trzeba pamiętać, że zostanie zdjęte całe ryzyko kursowe. W końcu będzie to faktycznie więcej niż przewalutowanie po kursie CHF z momentu wzięcia kredytu.
      Z drugiej strony nie wziąłbyś w 2008 kredytu w PLN oprocentowanego LIBOR-em ?
      Oczywiście nieważność wygląda na bardziej opłacalną z punktu widzenia klienta, ale
      1. Nie przeginałbym 🙂
      2. Jeżeli ktoś musiałby wziąć kredyt na spłatę reszty kredytu unieważnionego to mogłoby okazać się, że wcale tak dużo nie zyskałby (nowy kredyt to pewnie WIBOR)
      3. W sprawie klauzul abuzywnych TSUE mówi wprost – pierwszym działaniem jest ich usunięcie a nie unieważnianie umowy.

      Reply
      1. a.s.

        Popieram. Uważam, że tam gdzie jest możliwe stosowanie prawa w sposób ścisły – należy to robić.
        Sąd unika zarzutu stronniczości, a prawo staje się przewidywalne. Zdarza się przecież, że dwa różne sądy potrafią z zasad ogólnych, w analogicznych sytuacjach, wyciągnąć kompletnie odmienne wnioski.

        Reply
  5. a.s.

    Wielu zarzucało, że sąd niepotrzebnie kierował pytania do TSUE, ponieważ już wcześniej Trybunał zajmował stanowisko w tych kwestiach. Ale, jeżeli TSUE przychyli się do stanowiska Rzecznika i jego wyrok będzie równie dobitny i klarowny, to żaden polski sąd nie powinien już udawać, że nie rozumie, a sędziowie którzy już dawno podzielali te poglądy będą orzekać spokojni o losy wydawanych wyroków w kolejnej instancji.

    Reply
  6. Lehu2

    A.S Zgadzam się, tyle że TSUE w swoim wyroku nie powinien oddawać prawa decyzji sądowi krajowemu o tym czy umowa może trwać nadal jako PLN+LIBOR. Powinien jasno sprecyzować iż usunięcie zapisów abuzywnych powoduje nieważnośc umów tym bardziej że celem obu stron nie była taka umowa. Koniec kropka. Jeśli TSUE wyda wyrok taki jak stanowisko Rzecznika to będzie “słabo”. Poza tym już zaczynają nagłaśniać likwidację LIBOR, WIBOR na którą UE przeznaczyła 2 lata. Co za 2 lata będzie z umowami w których jest LIBOR? Aneks i jednoczesne usankcjonowanie nieważnej umowy?

    Reply
    1. a.s.

      Według mnie Rzecznik, a następnie TSUE zajmują stanowiska wyłącznie co do interpretacji dyrektywy. Nie mogą wypowiedzieć się co do tego, czy może pozostać umowa w PLN z oprocentowaniem marża+LIBOR, ponieważ to może stwierdzić sąd krajowy na podstawie naszych przepisów- np po ocenie, czy umowa kredytu spełnia wymagania opisane w Prawie Bankowym.

      Reply
      1. Ilona

        a krajowy SN już dwa razy wypowiedział się, że umowa PLN + Libor może być wykonana.

        Reply
      1. Jacek Czabański Post author

        Moim zdaniem, jeżeli zniknie WIBOR/LIBOR to umowa stanie się niewykonalna i wygaśnie, chyba że strony uzgodnią jej dalsze wykonywanie na innych warunkach.

        Reply
  7. Ewa

    Zastanawiam się teraz czy wyrok TSUE zmieni sytuację przeciętnego Kowalskiego, którego nie stać na proces sądowy i wynajęcie adwokata.

    Reply
  8. Marek G

    Czy zarząd banku , który pomimo oczywistych klauzul niedozwolonych, idzie w zaparte – czyli dąży do procesu sądowego – działa na niekorzyść spółki akcyjnej jaką jest bank ?, Czy zatem popełnia przestępstwo ?
    Czy można tą kwestię wykorzystać jako element nacisku na bank?

    Reply

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *