Kolejny wyrok TSUE, w którym Trybunał zajął się kwestią korzyści nieuczciwego przedsiębiorcy.
W wyroku z 8 grudnia 2022 r. w sprawie C-625/21 (VB przeciwko GUPFINGER Einrichtungsstudio GmbH), TSUE analizował kwestię możliwości dochodzenia przez przedsiębiorcę odszkodowania za szkodę wyrządzoną nieuzasadnionym odstąpieniem od umowy przez konsumenta.
Pani VB zamówiła zabudowę kuchenną za 10 924,70 EUR. Trzy tygodnie po zamówieniu odstąpiła od umowy ponieważ okazało się, że nie będzie mogła nabyć domu, do którego zamówiona kuchnia była przeznaczona.
Umowa sprzedaży zawierała postanowienie, że w przypadku nieuzasadnionego odstąpienia od umowy kupujący jest zobowiązany do zapłaty na rzecz Gupfinger odszkodowania, którego wysokość jest ustalana według wyboru tego ostatniego albo według stawki ryczałtowej w wysokości 20% ceny sprzedaży, albo w wysokości równej wysokości faktycznie poniesionej szkody.
Druga część tego postanowienia oddawała treść § 921 austriackiego kodeksu cywilnego (ABGB), który mówi o możliwości uzyskania pełnego odszkodowania za szkodę wyrządzoną nienależytym wykonaniem umowy.
Firma Gupfinger złożyła pozew przeciwko pani VB dochodząc zapłaty 5270,60 Euro, ale nie na podstawie umowy, lecz art. 921 ABGB.
Sądy austriackie nabrały wątpliwości czy takie odszkodowanie można zasądzić, a zwłaszcza czy postanowienie umowne przewidujące możliwość wyboru dla przedsiębiorcy czy dochodzić odszkodowania ryczałtowego w wysokości 20% ceny sprzedaży czy pełnego odszkodowania na zasadach ogólnych jest uczciwe i skuteczne, a także jakie konsekwencje miałoby uznanie go za nieuczciwe i nieważne, a w szczególności czy konsument nie byłby narażony na większe koszty, gdyby zniknęło ograniczenie jego odpowiedzialności do 20% ceny sprzedaży, a także czy to postanowienie umowne można podzielić i stwierdzić nieuczciwość tylko jednej jego części.
TSUE stwierdził, że:
1. Kwestionowane postanowienie umowne jest nieuczciwe, gdyż przedsiębiorca ma wybór, który w przypadku rozwiązania umowy z winy jego współkontrahenta umożliwia mu uzyskanie odszkodowania odpowiadającego jego stracie, jeżeli jest ona większa niż 20% wartości umowy lub 20% tej wartości, jeżeli jego rzeczywista strata jest mniejsza (p. 33 wyroku);
2. Nie ma przy tym znaczenia, że część postanowienia umownego oddaje treść przepisu ustawowego, gdyż postanowienie stanowi całość i jako całość jest nieuczciwe (p. 34 wyroku);
3. W tej sytuacji całe postanowienie umowne dotyczące odpowiedzialności nabywcy (konsumenta) za szkodę jest nieważne a przedsiębiorca nie może dochodzić odszkodowania nie tylko na podstawie umowy, ale także na podstawie zasad ogólnych.
I tu następuje najważniejsze stwierdzenie TSUE (tłumaczenie własne):
Nie ma znaczenia, że unieważnienie nieuczciwej klauzuli o odszkodowaniu skutkuje zwolnieniem konsumenta z jakiegokolwiek obowiązku odszkodowawczego. Z pkt 64 i 67 wyroku z dnia 27 stycznia 2021 r., Dexia Nederland (C‑229/19 i C‑289/19, EU:C:2021:68) wynika bowiem, że jeżeli umowa zawiera nieuczciwą klauzulę odszkodowawczą, brak możliwości zastąpienia jej uzupełniającym przepisem prawa krajowego ma na celu zapewnienie realizacji długoterminowego celu art. 7 dyrektywy 93/13, jakim jest zapewnienie ich niestosowania. Charakter i zakres interesu publicznego, na którym opiera się ochrona przyznana konsumentom, zgodnie z którym dyrektywa 93/13 zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia odpowiednich i skutecznych środków w celu zaprzestania stosowania nieuczciwych warunków (zob. podobnie wyrok z dnia 14 czerwca 2012 r., Banco Español de Crédito, C‑618/10, UE :C:2012:349, pkt 68), uzasadniają taką konsekwencję. Dlatego też profesjonalista, który naruszył równowagę umowną poprzez nałożenie klauzuli abuzywnej, nie może powoływać się na tę równowagę, aby uniknąć konsekwencji unieważnienia tej klauzuli (p. 39).
Mamy więc kolejny wyrok, po opisywanym przeze mnie wyroku z 12 stycznia 2023 r. (C‑395/21; https://pomocfrankowiczom.pl/tsue-jezeli-umowa-jest…/), w którym TSUE jasno stwierdza, że zniechęcający efekt dyrektywy wyklucza możliwość przyznania nieuczciwemu przedsiębiorcy prawa do uzyskania korzyści (odszkodowania za szkodę czy wynagrodzenia) na podstawie ogólnych przepisów prawa, jeżeli dane postanowienie umowne to przewidujące jest nieuczciwe.
W obu przypadkach TSUE zajmował się umowami, które pomimo nieważności określonego postanowienia pozostawały ważne. Ta sytuacja oczywiście się różni od sytuacji, która będzie przedmiotem wyroku TSUE w sprawie żądań polskich banków tzw. wynagrodzenia za tzw. korzystanie z kapitału (C-520/21), gdy umowy nie są ważne, a pytanie dotyczy rozliczenia stron w takiej sytuacji.
Czy jest jednak wyobrażalne, aby TSUE, który nie dopuszcza możliwości przyznania nieuczciwemu przedsiębiorcy wynagrodzenia w ramach umowy, bo wyeliminowałoby to prewencyjny efekt Dyrektywy 93/13, zgodzi się na ten sam efekt, o ile tylko umowa po eliminacji klauzul nieuczciwych będzie musiała zostać uznana za nieważną?
Dla mnie to pytanie jest retoryczne. Jest oczywiste, że jeśli eliminacja postanowienia nieuczciwego prowadzi do nieważności całej umowy, to nie może to być sposób na uzyskanie wynagrodzenia, które byłoby niemożliwe do uzyskania, gdyby umowa trwała dalej, ale bez nieuczciwych postanowień. Gdyby było inaczej, to nie tylko zostałby w całości wyeliminowany skutek prewencyjny dyrektywy, ale wręcz zachęcało by się przedsiębiorców do takiego konstruowania umów, aby nieuczciwość postanowień dotyczyła ich najważniejszych elementów, tak aby później można było szantażować konsumenta, że zwracanie uwagi na nieuczciwość postanowień umowy będzie skutkować nieważnością umowy i obowiązkiem zapłaty dodatkowego wynagrodzenia dla przedsiębiorcy.
W obu przywoływanych wyrokach TSUE zwrócił uwagę na ogólne przepisy prawa cywilnego, ale zauważył, że nie mogą być one stosowane w przypadku eliminacji postanowień nieuczciwych. I takiej samej odpowiedzi spodziewam się w sprawie c-520/21: skutkiem eliminacji postanowień nieuczciwych nie może być przyznanie przedsiębiorcy wynagrodzenia, nawet jeżeli ogólnie w przypadku nieważności umowy taki skutek może być dopuszczony na podstawie ogólnych przepisów prawa cywilnego danego państwa członkowskiego.
Wyrok TSUE dostępny jest tutaj (tylko w niemieckiej i francuskiej wersji językowej): https://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?nat=or&mat=or…